#65: Limburgs

Hallo allemaal! Dit is Een Beetje Nederlands, de podcast voor mensen die Nederlands leren. Mijn naam is Yvette en de aflevering van vandaag gaat over het Limburgse dialect. De tekst van deze aflevering kan je meelezen op de website, www.eenbeetjenederlands.nl. Ook als je vragen of opmerkingen hebt over deze aflevering, kan je ze naar mij sturen op de website. In de shownotes staat een link naar de website. 

Word Vriend van de Podcast via Petje Af! Voor een paar euro per maand krijg je toegang tot extra afleveringen, hulpmiddelen bij iedere aflevering en nog veel meer. Check de website voor meer informatie!

Nu, door met de podcast. 

In deze aflevering vertel ik je over het Limburgse dialect, de geschiedenis ervan en bespreek ik een paar basisuitdrukkingen om je op weg te helpen, mocht je ooit de provincie Limburg bezoeken. En wist je dat er verschillende dialecten binnen Limburg bestaan, het hangt allemaal af van de regio waar je bent.

Sjoen, Sjrieve, Gelok, sjtad, zomaar een paar echte Limburgse woorden. Ze betekenen mooi, schrijven, geluk en stad. Limburgs is een verzamelnaam voor een aantal dialecten die op elkaar lijken. Een dialect is een lokale vorm van een bepaalde taal. Het Limburgs bestaat niet, maar wel: Maastrichts, Weerts of Tegels. Mensen uit Noord-Limburg spreken anders dan mensen uit het Zuiden. Er wordt weleens gezegd dat ieder dorp in Limburg zijn eigen dialect kent en heel erg overdreven is dat niet. En ook al zijn die verschillen er, ze kunnen elkaar onderling vaak wel verstaan. De Limburgers zelf spreken ook wel van ‘plat’ als ze het over hun dialect hebben. 

Limburg is een van de 12 provincies van Nederland, ligt in het zuiden van het land en grenst aan België en Duitsland. De provincie staat bekend om de mooie landschappen, de bourgondische steden en de mensen spreken er dus een dialect.

Maar hoe is dat Limburgs nou ontstaan? 

In de vroege Middeleeuwen ontstonden er verschillende dialecten in de regio die nu Limburg heet. Er leefden veel verschillende gemeenschappen naast elkaar en Duitsland en België waren zo dichtbij, dat ook die talen veel invloed hadden. Het is een regio die vaak bevochten is: Romeinen, Spanjaarden, Oostenrijkers, Fransen en Duitsers hebben het hier allemaal voor het zeggen gehad. Pas in 1867 werd de provincie onderdeel van Nederland.

Vooral de overheersing door het Frankische rijk is van grote invloed geweest op de dialecten. Het Frankische Rijk was een Europees land dat bestond vanaf ongeveer de 4e tot en met de 9e eeuw en omvatte een deel van Frankrijk, Duitsland, België en Luxemburg. De taal van deze overheerser vermengde zich tijdens de bezetting met de lokale talen in de regio Limburg. Steden als Maastricht en Roermond ontwikkelden een dialect dat sterk verschilde van het dialect op het platteland. In de steden was er namelijk veel handel en contact met andere steden. 

Zo ontwikkelde zich dus het Limburgs. Door verschillende machthebbers, handel, migratie etc. In 1884 werd het eerste Nederlands-Limburgs woordenboek gepubliceerd. Ondanks dat Nederlands ook toen al de standaardtaal was, heeft het Limburgs het dus al die tijd gered en wordt er ook niet minder populair om. Sinds 1997 is het zelfs een officiële streektaal. 

Limburgs leer je niet op school, maar van je familie. Veel kinderen groeien op die manier tweetalig op. Van huis uit spreken ze Limburgs, op school Nederlands. En er zijn zelfs cursussen voor mensen die naar de regio toe verhuizen, zodat ze de lokale taal een beetje leren. 

Misschien ben je al weleens in Limburg geweest en is het je opgevallen dat de klanken anders zijn. De intonatie en toonhoogte verschillen van het Nederlands. Limburgers lijken soms een beetje te zingen als ze spreken. Kan de rest van Nederland het Limburgs dan wel verstaan? Dat hangt ook af van de regio waar het Limburgs gesproken wordt. Het dialect uit Kerkrade is moeilijker te verstaan dan bijvoorbeeld iemand uit Roermond. Voor veel Nederlanders voelt het als een andere taal. In het Nederlands zeg je bijvoorbeeld hoe gaat het met je? In het Maastrichts: hoe geit ‘t mit dich? In het Nederlands zeg je goedemorgen, in het Maastrichts gooiemoregeh. Dat zangerige hoor je daar goed in.

“Kun je me de weg naar de bakker vertellen” wordt “kins dich mich zigge boe de bekker is?” Of “ik heb dorst, mag ik wat water” wordt “ich hub doorsj, moach ich get water” Het lijkt ergens wel op elkaar, maar het is veel langgerekter, met hier en daar zelfs een heel ander woord.

Het is trouwens niet voor niks dat ik deze aflevering presenteer. Ik ben namelijk geboren en opgegroeid in Maastricht, de grootste stad van Limburg en spreek zelf ook Limburgs, of beter, Maastrichts met mijn familie. Ik heb een paar uitdrukkingen voor je geselecteerd en ga het hebben over een paar van mijn favoriete Limburgse woorden. 

Als je iemand in Maastricht hoort zeggen ‘Haw pin’ dan betekent dit “houd moed.” De zin ‘pin hawwe’ komt uit het leger. De pin was een stuk ijzer dat in een kanon werd geslagen om het wapen uit te schakelen. Als er een strijd bezig was en ze dreigden te verliezen, dan wilden ze absoluut niet dat de kanonnen werden ingenomen door de vijand. De laatste soldaat moest tot het laatste moment ‘pin hawwe’, met de vijand in zijn nek. Dus daar was wel moed voor nodig. 

Een andere uitdrukking.  “Auw mök” wat zoiets betekent als: oh mijn god. Je gebruikt dit bijvoorbeeld als je ergens van schrikt of verbaasd over bent.

Ik heb zelf ook een paar favoriete woorden: sjevroaje (kippenvel), een hele grappige: batsegezich (een ontzettend dom persoon). Eigenlijk vind je dat iemand dan een gezicht heeft dat eruit ziet als zijn billen. Sjotelsplak (een vaatdoekje), maar mijn favoriet is pratsj. Vooral omdat ik er in het Nederlands nooit een goede vertaling voor heb kunnen vinden. Pratsj betekent modder, drek, blubber, smurrie. Het komt van het zompige geluid dat je schoen maakt als je wegzakt in de modder. Als het lang heeft geregend of na natte sneeuw, dan heb je absoluut pratsj. En al pratsjend, lopend door de modder, maak je nog meer pratsj!

Oh en ‘enne’… als iemand je vraagt ‘enne?’ in Maastricht, dan kun je met hetzelfde woord antwoorden. Het betekent zoiets als hoe gaat het, in ieder geval is het een manier om het gesprek te openen.

Op veel plekken in Nederland werd vroeger ook in een dialect gesproken, maar veel dialecten zijn verdwenen. Hoe kan het dan dat Limburgs in Limburg nog zoveel gesproken wordt? Limburg ligt ver weg van de Randstad en veel Limburgers blijven in die regio wonen. Dus veel verandert er niet. In Limburg is de taal bovendien een belangrijk onderdeel van de culturele identiteit. Mensen voelen zich sterk verbonden met hun regio en hun taal. En voelen zich vaak ook meer op hun gemak als ze Limburgs spreken. Dat herken ik bijvoorbeeld bij mijn eigen ouders. Als mijn moeder mij opzoekt in de Randstad dan is het moeilijk voor haar om Nederlands te spreken. Ze spreekt vaak zonder dat ze het door heeft Limburgs tegen de serveerder in een café bijvoorbeeld. Die kijkt haar dan vaak een beetje verward aan. Zij snappen haar niet, maar zij is helemaal in haar element. 

In veel families is het een traditie om Limburgs te spreken en wordt het al generaties lang doorgegeven. In veel van die families wordt er ook nooit Nederlands met elkaar gesproken. Ook daarbuiten is het vaak niet nodig om Nederlands te spreken. In je hele buurt spreekt iedereen het dialect, waarom zou jij het dan anders doen? Bovendien, het dialect is ook iets emotioneels. Het past bij de herinnering aan vroeger, aan je jeugd. En laten we ook de trots niet vergeten, ze zijn ontzettend trots op het feit dat ze Limburger zijn en dit dialect spreken. 

Limburgs is ook te horen in de muziek die in die regio gemaakt wordt. Muziek is in die regio heel belangrijk. Het past bij de feestcultuur van Carnaval. De muziek is nooit in het Nederlands, maar wordt altijd in het dialect gezongen. Ook dat heeft met de trots en het gemeenschapsgevoel te maken. Bovendien is het dialect hun eerste taal en daarin uiten veel mensen zich vaak het beste als het gaat om hun emoties. Misschien herken je dat wel. 

Hiermee kom ik aan het einde van deze aflevering van Een Beetje Nederlands.

Geniet je van deze podcast? Heb je veel Nederlands geleerd in 2023? Wordt dan lid via petjeaf.com/eenbeetjenederlands. Met 5 euro per maand steun je de podcast, zorg je dat deze podcast kan worden gemaakt en krijg je ook nog eens extra afleveringen om te luisteren. Ga naar petjeaf.com/eenbeetjenederlands, de link staat in de shownotes.

Ik hoop dat je een beetje Nederlands geleerd hebt en tot de volgende aflevering!