#67: Tachtigjarige Oorlog (deel 1)

Hallo allemaal! Dit is Een Beetje Nederlands, de podcast voor mensen die Nederlands leren. Mijn naam is Robin en de aflevering van vandaag gaat over de Tachtigjarige Oorlog. De tekst van deze aflevering kan je meelezen op de website, www.eenbeetjenederlands.nl. Ook als je vragen of opmerkingen hebt over deze aflevering, kan je ze naar mij sturen op de website. In de shownotes staat een link naar de website.

Word Vriend van de Podcast via Petje Af! Voor een paar euro per maand krijg je toegang tot extra afleveringen, hulpmiddelen bij iedere aflevering en nog veel meer. Check de website voor meer informatie!

Nu, door met de podcast.

Het jaar 1568 is een van de belangrijkste jaartallen in de Nederlandse geschiedenis. Dat jaar breekt de oorlog uit die de toekomst van het land zal bepalen. Tachtig jaar lang vecht Nederland onder leiding van Willem van Oranje voor onafhankelijkheid, tegen de Spanjaarden. Dit is het verhaal over geloof, politiek en de strijd voor vrijheid. Vandaag gaat het over de Tachtigjarige Oorlog.

Er valt veel te vertellen over deze oorlog, het is een van de belangrijkste gebeurtenissen in de Nederlandse geschiedenis. Het Wikipedia-artikel is meer dan 13.000 woorden lang en er zijn veel boeken over geschreven. Er zijn veel details die ik niet zal vertellen, alleen al over de hoofdpunten is meer dan genoeg te zeggen.
Ik heb dit onderwerp opgedeeld in twee hoofdstukken: Vandaag eerst de aanloop, waarin de redenen waarom de oorlog begon besproken worden. Daarna, de volgende aflevering, de oorlog zelf. De belangrijkste gebeurtenissen en het einde van de oorlog en de gevolgen daarvan.

Voordat ik het over de gebeurtenissen tijdens de Tachtigjarige Oorlog zelf ga hebben, moet ik eerst wat vertellen over de situatie vóór de oorlog. Het gaat dus om de 16de eeuw, een periode waarin er veel gebeurde in Europa.
Om te snappen waarom de Tachtigjarige Oorlog begon, is het belangrijk om een paar dingen te weten over hoe de Lage Landen er in die tijd uitzagen.
Met de Lage Landen bedoel ik het gebied waar nu Nederland en België liggen. Een andere term voor de Lage Landen is de Nederlanden. Met de Nederlanden bedoelen we dus een groter gebied dan alleen het huidige Nederland.
Om de oorlog te snappen moet je twee dingen weten: Ten eerste hoe de politiek werkte in die tijd, en ten tweede hoe religie invloed had op het land.

Maar eerst een korte geografieles over de Lage Landen in de Middeleeuwen. Als je naar een kaart uit die tijd kijkt, ziet het gebied er totaal anders uit dan nu. Nederland en België bestonden nog niet, de Lage Landen waren onderdeel van het koninkrijk van Spanje. Het gebied heette ook wel de Habsburgse Nederlanden of de Spaanse Nederlanden. De naam Habsburgse Nederlanden komt van de machtige familie Habsburg, die meerdere eeuwen lang grote delen van Europa bestuurde. In het jaar 1482 was een groot deel van de Lage Landen in handen gekomen van de Habsburgers. In de loop der jaren werd het hele gebied veroverd en onderdeel gemaakt van het Spaanse Rijk.

Het Spaanse Rijk werd vanaf 1506 bestuurd door keizer Karel V, die lid was van de familie Habsburg. Hij was niet alleen de heerser van Spanje en de Spaanse Nederlanden, maar ook de keizer van het Heilige Roomse Rijk. Dat was een ingewikkelde samenwerking van honderden landjes, staten en steden in Centraal Europa. Verder had het Spaanse rijk koloniën in Zuid-Amerika, Afrika en Azië. Kortom: Karel V bestuurde een enorm groot gebied en had heel veel macht.

Het bestuur van de Habsburgse Nederlanden in de tijd van Karel V was erg complex. De Nederlanden waren onderverdeeld in 17 provincies. Deze provincies hadden allemaal hun eigen wetten, overheid en privileges. De provincies hadden veel zelfstandigheid en waren verantwoordelijk voor de wetgeving, rechtspraak en belastingen in hun gebied. De provincies werden bestuurd door de adel, die daardoor veel macht hadden.
Tegelijkertijd wilde Karel V meer centrale controle over het gebied krijgen. Omdat hij zo’n groot rijk te besturen had, kon hij dat niet allemaal in zijn eentje doen. Daarom stelde hij een zogenaamde landvoogd aan, een soort gouverneur die het gebied bestuurt namens Karel V.
De adel in de provincies was daar niet zo blij mee, die wilden liever zelf beslissen over hoe hun gebied bestuurd werd. Dat gaf spanningen tussen de bevolking en de keizer. Doordat Karel V zo veel macht had, niet te streng was voor de adel en een groot leger had, bleef de onrust en conflicten onder controle.

Wat wél erg veel onrust veroorzaakte in de 16de eeuw, was religie, het geloof. Karel V was een katholiek en streng gelovig. In de 16de eeuw begon de periode die we kennen als de Reformatie. In het kort: Er was ontevredenheid over het Rooms-Katholieke geloof, vooral vanwege corruptie binnen de kerk. Maarten Luther en Johannes Calvijn stonden aan de basis voor een nieuwe stroming binnen het christelijke geloof: het protestantisme. Zij wilden terug naar een zuiver christelijk geloof. De opkomst van het protestantisme zorgde voor politieke en sociale spanningen. Vooral in de Zuidelijke Nederlanden, dus ongeveer het gebied waar nu België ligt, waren er veel aanhangers van het protestantisme van Calvijn, het calvinisme. De adel die de provincies bestuurden waren vooral katholiek, maar ze waren wel bang dat een streng beleid tegen hun protestantse inwoners zou leiden tot onrust.
Karel V reageerde toch zeer streng tegen het protestantisme toen dat steeds verder verspreid begon te raken in de Nederlanden. Het schrijven, drukken, verspreiden en bezitten van protestantse boeken werd streng verboden, net als protestantse kerkdiensten. Met als gevolg als je betrapt werd: de doodstraf. Je zal begrijpen dat dit voor de protestantse inwoners van het gebied tot onrust leidde.

Nu je weet hoe de situatie er in de Nederlanden uitzag in de 16de eeuw, wil ik nog één persoon aan je voorstellen. De man waar ik nu over ga praten heeft namelijk een sleutelrol gespeeld in de Tachtigjarige Oorlog. Nu kennen we hem met de eretitel Vader des Vaderlands, en het Nederlandse volkslied is naar hem genoemd.
Ik heb het over Willem van Oranje. Deze naam zal in de volgende aflevering nog vaak te horen zijn, waarin de oorlog zelf besproken gaat worden. Het is goed om wat achtergrondinformatie te hebben over deze man.
Willem van Oranje werd in 1533 geboren in het staatje Nassau, dat onderdeel was van het Heilige Roomse Rijk. Tegenwoordig is Nassau onderdeel van Duitsland. Het Heilige Roomse Rijk werd toen al bestuurd door Karel V. De vader van Willem was de graaf van Nassau. Een graaf is een adellijke titel voor de bestuurder van een gebied. Willem van Oranje werd dus geboren in een rijke adellijke familie. En niet onbelangrijk: de ouders van Willem van Oranje waren lutheranen, protestants van geloof dus.
Toen Willem nog maar elf jaar oud was, gebeurde er iets dat zijn leven zou veranderen. Hij erfde een stuk land, een zogenaamd prinsdom, van zijn neef. Het ging om het prinsdom Orange, in Frankrijk. Daarmee kreeg Willem ook de titel Prins van Oranje, die nu nog steeds door het Nederlandse koningshuis gebruikt wordt. Naast het prinsdom erfde Willem ook verschillende stukken land in de Lage Landen. Hiermee was Willem ineens een van de belangrijkste en rijkste edelmannen van de Lage Landen.
Dat Willem protestants opgevoed was, was wel een probleem voor keizer Karel V. Hij had liever niet dat een protestant de landen zou erven, vanwege het belang van de gebieden. Daarom ging hij alleen akkoord met de erfenis, als Willem verder katholiek opgevoed zou worden. Daarmee gingen Willems ouders akkoord, vanwege de enorme verhoging van status die bij de erfenis hoorde. Willem werd daarom opgevoed in Brussel, waar hij een goede katholieke opvoeding kreeg. Hier is de basis gelegd voor het leiderschap van Willem. Hij leert verschillende talen, ontmoet belangrijke personen en leert er hoe diplomatie werkt. Daar blijkt Willem een groot talent voor te hebben.
Op zijn 18de trouwt Willem van Oranje met Anna van Egmont. Dat was een strategisch slim huwelijk, omdat Anna rijk was en ook land in de Nederlanden bezat. Daardoor werd de macht van Willem nog groter.
De ster van de jonge Willem bleef stijgen; hij maakte snel carrière. Hij werd een van de belangrijkste edelen in Nederland, en in 1555 ook aanvoerder van het leger in Nederland.

In oktober 1555 deed Karel V afstand van de troon. Karel was ziek en moe en vond het tijd dat zijn zoon, Filips II, het van hem overnam. Bij zijn aftreden steunde Karel V met zijn hand op de schouder van de 22-jarige Willem van Oranje, die een belangrijke adviseur was geworden voor de keizer. Karel adviseerde zijn zoon Filips om Willem op dezelfde manier te vertrouwen.

Filips II erfde een wereldrijk, waar de Nederlanden onderdeel van waren. Maar het rijk is niet zonder problemen. Financieel staat het er slecht voor. Politiek is er ontevredenheid over het centrale bestuur. En de religieuze verdeeldheid en onderdrukking van het protestantisme zorgt voor spanning. Deze combinatie van dit allemaal zorgt voor grote onrust in de Nederlanden. Dat kan bijna niet goed gaan, zou je zeggen…

Hoe het verder afloopt met Filips II als nieuwe heerser over de Nederlanden hoor je in de volgende aflevering. Spoiler alert: er breekt een oorlog uit die tachtig jaar zal duren. In de volgende aflevering vertel ik wat er precies allemaal gebeurde in die periode.

Daarmee kom ik aan het einde van deze aflevering van Een Beetje Nederlands.

Ik wil je nog een keer helpen herinneren dat je vriend van de podcast kan worden! Dankzij de vrienden van de podcast kan ik nu deze aflevering opnemen in een professionele studio. Voor 5 euro per maand steun je deze podcast, en krijg je er zelf ook nog iets voor terug. Namelijk: extra afleveringen om naar te luisteren. Bijvoorbeeld over Baarle-Nassau en annexatie van Duits grondgebied. Wil je weten wat dat is? Ga snel naar Petjeaf.com/eenbeetjenederlands en wordt ook Vriend van de Podcast.

Ik hoop dat je een beetje Nederlands geleerd hebt, en tot de volgende aflevering!