#69: Anna Maria van Schurman

Hallo allemaal! Dit is Een Beetje Nederlands, de podcast voor mensen die Nederlands leren. Mijn naam is Robin en de aflevering van vandaag gaat over Anna Maria van Schurman. De tekst van deze aflevering kan je meelezen op de website, www.eenbeetjenederlands.nl. Ook als je vragen of opmerkingen hebt over deze aflevering, kan je ze naar mij sturen op de website. In de shownotes staat een link naar de website.

Word Vriend van de Podcast via Petje Af! Voor een paar euro per maand krijg je toegang tot extra afleveringen, hulpmiddelen bij iedere aflevering en nog veel meer. Check de website voor meer informatie!

Nu, door met de podcast.

In de allereerste aflevering van deze podcast ging het over Aletta Jacobs. Veel mensen denken dat Jacobs de eerste vrouw was die in Nederland studeerde aan een universiteit, maar dat klopt niet. Die eer is voor Anna Maria van Schurman, die al vele jaren voor Jacobs colleges volgde aan de Universiteit van Utrecht. In een tijd waarin de universiteit eigenlijk alleen toegankelijk was voor mannen. Reden genoeg om eens te kijken naar het leven van deze briljante vrouw!

Aletta Jacobs leefde in de 19de eeuw en heeft als eerste vrouw een diploma gehaald aan een Nederlandse universiteit. Maar de vrouw waar het vandaag over gaat leefde tweehonderd jaar eerder, in de 17de eeuw. Als eerste vrouw mocht Anna Maria van Schurman naar de universiteit. Niet alleen de eerste vrouw van Nederland, maar waarschijnlijk ook als eerste vrouw in Europa.

In de 17de eeuw vonden ze dat vrouwen niet geschikt waren voor de wetenschap. De wetenschap was iets voor mannen, vrouwen moesten thuis zorgen voor de kinderen en het huishouden. Dat Anna Maria wel mocht studeren aan de universiteit was dus heel bijzonder. Er zijn twee redenen waardoor ze toch naar de universiteit mocht: haar intelligentie en toewijding aan God.

Het leven van Anna Maria begon in Keulen, in het jaar 1607. Ze is geboren in een rijke familie die oorspronkelijk uit Antwerpen kwam. De ouders van Anna Maria waren calvinisten, een religieuze stroming binnen het protestantisme. Die godsdienst was niet geaccepteerd in het katholieke Antwerpen in die tijd, en de ouders van Anna Maria moesten vluchten. Het gezin van Anna Maria bestond uit vier kinderen, drie jongens en Anna Maria. Rond haar achtste verjaardag verhuisden ze naar Utrecht, naar een woning vlakbij de Dom. Daar zou Anna Maria nog ruim 40 jaar blijven wonen.

De vader van Anna Maria vond het erg belangrijk dat zijn kinderen goed onderwijs kregen. De kinderen kregen thuis les van een privé-leraar. Dat was vooral voor haar broers bedoeld, maar het bleek dat ook Anna Maria een groot talent had om te leren. Zo leerde ze lezen op driejarige leeftijd. Ze was erg goed in taal: ze sprak bijvoorbeeld ​​ Frans, Duits en Engels. En ook leerde ze Grieks en Latijn, de talen van de wetenschap. Maar ze beheerste ook Hebreeuws, Arabisch, Syrisch en Ethiopisch, talen die ze gebruikte voor godsdienst en bijbelstudie.

Anna Maria had meer talenten. Ze had interesse in kunst, literatuur en wetenschap. Vooral theologie, de studie van godsdiensten, vond ze erg interessant. Ze schilderde graag en haar talenten in de kunsten ontwikkelde ze door privéles van een bekende kunstenaar. Er zijn nog verschillende kunstwerken van haar bewaard gebleven, vooral zelfportretten. Ze schreef ook gedichten en poëzie in verschillende talen.

Vlak voordat haar vader overleed toen Anna Maria 16 was, liet hij haar beloven om nooit te trouwen. Hij wilde dat ze zich zou concentreren op haar studie, kunst en wetenschap. Dat heeft ze hem beloofd en ze is ook altijd ongetrouwd gebleven.

Anna Maria van Schurman kreeg al snel bekendheid in heel Europa door haar intelligentie. Ze werd gezien als een wonderkind. Dat ze ook nog een vrouw was, was al helemaal merkwaardig. Ze wisselde veel brieven uit met beroemde wetenschappers en kunstenaars in Nederland en daarbuiten. Onder andere René Descartes en Christina van Zweden wisselden ideeën met haar uit. 

In 1638 schreef ze een betoog over het recht voor vrouwen om wetenschappelijk onderwijs te volgen. Daar kreeg ze veel reacties op. Sommige mensen vonden haar een mannenziel in een vrouwenlichaam, maar daar was ze het zelf niet mee eens. Ze vond dat vrouwen net zo goed als mannen konden studeren. Daarvoor moesten vrouwen alleen hun houding veranderen. Zo schreef ze dit in een gedicht, gericht aan vrouwen, dat ik heb vertaald naar modern Nederlands:

Jij, die laat zien intelligent te zijn,

Ik zeg dit over ons geslacht:

Wees niet zo bezig met je mooier maken en opmaken,

Of met je oppervlakkige haar, of met je mooie kleren;

Als je van de hemel de ruimte krijgt van tijd,

Geef die tijd dan niet aan de spiegel.

Dit gedicht komt uit het jaar 1636, dat was het jaar dat in Utrecht een universiteit geopend werd. Anna Maria van Schurman heeft dit gedicht voor die gelegenheid geschreven. Dat had ze gedaan op verzoek van Gisbertus Voetius. Dat is de Latijnse versie van de naam Gijsbert Voet. Voetius was haar leermeester, haar mentor, in de godsdienstwetenschappen. En hij was betrokken bij het oprichten van de nieuwe universiteit in Utrecht.

Het was ook Voetius die het toestond dat Van Schurman lessen ging volgen aan de universiteit. Ze mocht niet tussen de andere studenten zitten, maar ze zat in een apart kamertje, dat afgeschermd werd met een gordijn. Zo zouden de mannelijke studenten niet afgeleid worden. Op die manier kon Anna Maria toch colleges volgen in literatuur en geneeskunde aan de universiteit. Het was alleen niet mogelijk om ook examens te doen en een diploma te krijgen. Daarvoor moesten vrouwen nog twee eeuwen wachten, tot dat Aletta Jacobs als eerste vrouw lukte.

Van Schurman schreef brieven naar andere bekende wetenschappers en gaf artikelen uit, waarin discussie werd gevoerd over godsdienst, wetenschap en filosofie. Hierdoor werd ze in heel Europa bekend. Ze kreeg de bijnaam ‘de Minerva van Utrecht’, een verwijzing naar de Romeinse godin van de wijsheid Minerva. 

In de laatste jaren van haar leven gaat ze zich meer bezighouden met godsdienst en minder met wetenschap. Ze sloot zich aan bij een kerk die veel strenger in het geloof was dan haar oude kerk. Ze verhuisde naar een klein dorpje in Friesland, waar ze de laatste jaren van haar leven zou doorbrengen. Anna Maria van Schurman is 70 jaar geworden.

Hoewel ze tijdens haar leven bekend was in heel Europa, is ze na haar dood lang vergeten geweest. Nu is er weer meer aandacht voor hoe bijzonder deze vrouw was. Haar talent als kunstenares, wetenschapper, theologe en talenwonder worden nu weer gewaardeerd, en doordat ze de eerste vrouwelijke studente was, is ze een inspiratiebron voor veel mensen. Ze is niet voor niets bekend als ‘de ster van Utrecht’.

Daarmee kom ik aan het einde van deze aflevering van Een Beetje Nederlands.

Ik wil je nog een keer helpen herinneren dat je vriend van de podcast kan worden! Dankzij de vrienden van de podcast kan ik nu deze aflevering opnemen in een professionele studio. Voor 5 euro per maand steun je deze podcast, en krijg je er zelf ook nog iets voor terug. Namelijk: extra afleveringen om naar te luisteren. Bijvoorbeeld over de Driehonderdvijfendertigjarige Oorlog. Wil je weten wat dat is? Ga snel naar Petjeaf.com/eenbeetjenederlands en wordt ook Vriend van de Podcast.

Ik hoop dat je een beetje Nederlands geleerd hebt, en tot de volgende aflevering!