#63: Antoni van Leeuwenhoek

Hallo allemaal! Dit is Een Beetje Nederlands, de podcast voor mensen die Nederlands leren. Mijn naam is Yvette en dit keer gaan we het hebben over een hele bekende Nederlander, namelijk Antoni van Leeuwenhoek. De tekst van deze aflevering kan je meelezen op de website, www.eenbeetjenederlands.nl. Ook als je vragen of opmerkingen hebt over deze aflevering, kan je ze naar mij sturen op de website. In de shownotes vind je de link.

Je kan nu Vriend van de Podcast worden via de website, en vanaf dit seizoen krijgen vrienden extra voordelen! Voor een paar euro per maand krijg je toegang tot extra afleveringen, hulpmiddelen bij iedere aflevering en nog veel meer. Check de website voor meer informatie!

Nu, door met de aflevering..

Een eenvoudige textielhandelaar uit de stad Delft, een man met een enorme nieuwsgierigheid, een man die een microscoop zou maken en ontdekkingen zou doen die onze wereld voorgoed veranderde. Een pionier in de wetenschap en een Nederlander dus. We hebben het over Antoni van Leeuwenhoek. In deze aflevering meer over hem, zijn leven, zijn ontdekkingen en waarom wij zoveel aan hem te danken hebben.

Antoni van Leeuwenhoek werd geboren in Delft in 1632 in een gezin uit een redelijk lage sociale klasse. Een grappig feitje: de beroemde Nederlandse schilder Johannes Vermeer is in dezelfde week geboren als Van Leeuwenhoek.
Zijn vader Philips maakte manden, zijn moeder Margriete kwam uit een bierbrouwersfamilie. We weten het niet precies, maar het vermoeden bestaat dat hij een redelijk goede opleiding gevolgd heeft, maar zeker geen universitaire of andere hoge opleiding en al helemaal geen natuurkunde. En hij sprak geen Latijn, de taal van de wetenschap in die tijd. Zijn vader kwam al vroeg te overlijden en daarom moest Antoni al op jonge leeftijd gaan werken om zijn gezin te onderhouden. Hij trouwde met Barbara en samen kregen ze 5 kinderen. Antoni werd uiteindelijk 90 jaar oud. Van Leeuwenhoek was trouwens niet zijn echte naam. Eigenlijk was zijn naam Thonis Philipszoon, maar hij noemde zichzelf Van Leeuwenhoek omdat het huis van zijn ouders in Delft op de hoek stond naast de Leeuwenpoort.

Van Leeuwenhoek is de ontdekker van de microscoop, zag voor het eerst bacteriën en was daarmee de grondlegger van de microbiologie. Maar voordat we het verder over hem hebben, is het belangrijk om te weten dat de 17e eeuw ook de ideale tijd was voor zijn ontdekkingen. In de 17e eeuw vond er een wetenschappelijke revolutie plaats. Galileo Galilei ontdekte dat de aarde om de zon draait en Isaac Newton ontdekte de wet van de zwaartekracht. Er werden niet alleen grote ontdekkingen gedaan, maar er werden ook nieuwe technologieën ontwikkeld om onderzoek te doen. En heel belangrijk, de Verlichting vond plaats, een beweging waarin kritisch denken en onderzoek erg belangrijk werd gevonden.

Terug naar Antoni van Leeuwenhoek. Hij verdiende zijn geld als textielhandelaar en gebruikte lenzen om de stoffen en lakens goed te inspecteren. Hij wilde namelijk de draden van de stoffen beter kunnen zien. Die lenzen maakte hij zelf van glas. Al toen hij jong was, was Antoni erg geïnteresseerd in sterren en de natuur. Wetenschap vond hij ontzettend fascinerend.
Een slimme en nieuwsgierige man dus, die in zijn vrije tijd erin slaagde om zelf een microscoop te bouwen. Die bestonden al wel, maar lang niet van de kwaliteit van de microscoop van Van Leeuwenhoek. Zijn lenzen waren zó goed dat je veel meer details kon zien dan de bestaande microscopen. Dat maakte een groot verschil.

Van Leeuwenhoek maakte in zijn leven honderden microscopen. Met zijn beste microscoop kon hij alles tot meer dan 270 keer vergroten, heel bijzonder voor die tijd. Voor de uitvinding van Van Leeuwenhoek kon de beste microscoop maar 30 keer vergroten, veel minder.
Zijn microscopen waren klein, maar een paar centimeter groot. Hij hield ze voor zijn linkeroog en deed zijn rechteroog dicht. De lens zat tussen twee metalen plaatjes geklemd. Het voorwerp dat hij ging onderzoeken, maakte hij vast aan een pen die hij met schroeven kon verplaatsen. Zo kon hij het voorwerp scherp in beeld krijgen. Hij begon met stof en draad onder zijn lens te leggen, maar ging al snel ook andere objecten bekijken door zijn lenzen.

Op 9 oktober 1676 legde hij een druppel water onder zijn lens en zag hij voor het eerst kleine diertjes onder zijn lens bewegen, tegenwoordig noemen we deze diertjes micro-organismen. Bacteriën zijn bijvoorbeeld micro-organismen. Hij was de allereerste persoon op de hele wereld die ze zag. Hij ging door met het bestuderen hiervan en legde van alles onder zijn microscoop. Hij vond het niet eng wat hij zag, maar juist reuze interessant. En hij ontdekte dat micro-organismen zoals bacteriën overal om ons heen te vinden zijn. Dit was het begin van de wetenschap microbiologie. Hij legde ook insecten onder zijn lens en planten. Hij was heel verbaasd dat hij in de planten geen micro-organismen ontdekte. Hij ging ervan uit dat ze overal in zaten. Hij was ook de eerste die het had over rode bloedcellen en ontdekte bewegende “diertjes” zoals hij dat noemde in sperma, wat we tegenwoordig zaadcellen noemen. Hij noemde die zaadzellen ‘levensbrengers’. Van Leeuwenhoek was enorm gefascineerd door voortplanting, ook bij dieren. Hij verzamelde en bestudeerde sperma van alle diersoorten die hij kon vinden. In aantekeningen van Van Leeuwenhoek die bewaard zijn gebleven, beschrijft hij hoe hij sperma probeerde te verzamelen van een haan. Maar dat ging niet goed: hij had te hard geknepen. In de wetenschap gaat er ook weleens wat fout…
Maar hij bestudeerde alles wat hij kon vinden onder zijn microscopen, hij bestudeerde bijvoorbeeld ook tandplak. Hij zag kleine diertjes in tandplak zitten. Een belangrijke stap in de mondhygiëne.

Je zou Antoni van Leeuwenhoek ook een beetje als een vreemde man kunnen zien. Hij bestudeerde zijn eigen urine en waste zijn eigen voeten nooit, zodat hij kon bestuderen wat er tussen zijn tenen zat. Hij was ook nogal geheimzinnig over hoe hij werkte. Dat ging zo ver dat hij zelfs microscopen heeft vernietigd toen hij erg oud was.

Hij was een ontzettend goede lenzenslijper en had een enorm grote nieuwsgierigheid. Maar misschien nog wel belangrijker: hij kon heel nauwkeurig alles wat hij zag beschrijven en tekenen. Ook dat was uniek in die tijd. Hij stuurde ruim 300 brieven aan de Royal Society in Londen over zijn ontdekkingen. Dit maakte hem internationaal bekend. Ook had hij veel contact met de wetenschapper Robert Hooke, bekend van zijn boek uit 1665, waarin hij zijn waarnemingen beschreef die hij deed met zijn eigen microscoop. En met Constantijn Huygens, een bekende Nederlandse dichter, schrijver en wetenschapper.

Antoni van Leeuwenhoek was een belangrijke wetenschapper. Zijn ontdekkingen hebben onze wereld veranderd. Met zijn uitvinding van de microscoop en het observeren van kleine diertjes zoals bacteriën legde hij de basis voor de microbiologie. Zijn werk heeft de wetenschap en de geneeskunde heel sterk beïnvloed. Bijvoorbeeld door het begrijpen van ziekten en het verbeteren van hoe we ons eten bewaren en produceren op een veilige manier. En hij inspireerde andere wetenschappers om meer onderzoek te doen.
In Nederland wordt Antoni van Leeuwenhoek gezien als een van onze belangrijkste wetenschappers en uitvinders. In 2004 werd er een verkiezing gehouden van de ‘Grootste Nederlander Ooit’, waarbij Van Leeuwenhoek vierde werd. Verder is een Amsterdams ziekenhuis naar Van Leeuwenhoek vernoemd en is er zelfs een asteroïde, een grote steen die door de ruimte zweeft, vernoemd naar Van Leeuwenhoek.

Hiermee kom ik aan het einde van deze aflevering van Een Beetje Nederlands. Krijg je maar geen genoeg van deze podcast? Of wil je de podcast steunen zodat we meer afleveringen kunnen maken? Word dan Vriend van de Podcast op Petje Af! Dan krijg je iedere maand een extra aflevering, en krijg je extra materiaal bij iedere aflevering. Via de shownotes en onze website eenbeetjenederlands.nl kan je meer informatie vinden.

Ik hoop dat je een beetje Nederlands geleerd hebt, en tot de volgende aflevering!